Montessori ook voor ouderen

In 1960 vertegenwoordigden ouderen in de Oeso-landen 9% van de bevolking. Intussen is het cijfer gestegen tot 17%. In 2050 zal het 25% bedragen. Over 30 jaar zal een op de tien personen ouder dan 80 jaar zijn. "De vergrijzing is bij wijze van spreken vergelijkbaar met de klimaatopwarming: we denken dat we nog respijt hebben, maar in werkelijkheid is het proces aan de gang", zegt Simon Erkes, medestichter en bestuurder van de vzw Senior Montessori, een organisatie die opleidingen organiseert voor werknemers die betrokken zijn bij de zorg voor ouderen. Dat terwijl de woonzorgsector een crisis doormaakt. De coronacrisis en het Orpea-schandaal hebben ertoe geleid dat de bevolking -met in begrip van sommige zorgverleners- terughoudend gaan staan tegenover een gemedicaliseerd optreden, dat zich vooral richt op lichamelijke gezondheid, terwijl welzijn en levenskwaliteit in de schaduw verdwijnen. Maria Montessori (1870-1952), de eerste vrouwelijke arts in Italië, ontwierp een opvoedingsmethode die haar naam draagt. Ze had heel goed begrepen dat het voor mensen belangrijk is hun eigen beslissingen te kunnen nemen en zich tegelijk nuttig te kunnen maken voor de groep. Haar methode gaat uit van de zintuiglijke, lichamelijke en intellectuele mogelijkheden van het kind, dat moet kunnen evolueren in eigen tempo, met het oog op persoonlijke kenmerken. Tegelijk wordt het ertoe aangezet banden te smeden met anderen en met de omgeving. In de jaren 90 ontwikkelde de Amerikaanse psycholoog Cameron Camp op basis van deze begrippen een methode voor de begeleiding van ouderen met dementie. Bij mensen met de ziekte van Alzheimer zijn er immers niet alleen deficits. Sommige delen van de hersenen blijven lang operationeel. Het emotionele functioneren blijft bijvoorbeeld gevrijwaard in tegenstelling tot het rationele denken. Het procedurele geheugen handhaaft zich veel beter dan het declaratieve geheugen. De methode 'Montessori Based Programming for Dementia' beoogt de deficits te compenseren door gebruik te maken van het resterende potentieel, zodat personen met dementie opnieuw dagelijkse handelingen leren uitvoeren. Dat sluit aan bij de lijfspreuk van Maria Montessori: 'Help mij het zelf te doen.' In de praktijk gaat dat over kleine dingen. Men vraagt de persoon of hij gewassen wil worden onder de douche, in bed of aan de waskom. Bewoners organiseren samen een welkomstfeest voor nieuwkomers. Of ze werken samen in de moestuin. "Mensen voelen zich beter als ze hun zelfbeschikking kunnen handhaven", commentarieert Simon Erkes. "En ook als ze kunnen deelnemen aan activiteiten waarvoor ze over het nodige potentieel beschikken. Als men op mensen het etiket 'ziekte van Alzheimer' plakt, kan dat hun zelfvertrouwen aantasten. Een begeleiding die de persoon centraal plaatst, helpt om het stigma weg te werken. De persoon wordt nietteruggebracht tot zijn diagnose of zijn leeftijd." Enkele jaren geleden al bracht Simon Erkes deze methode - Montessori voor ouderen - naar België. Zijn broer Jérôme Erkes, die neuropsycholoog is, heeft van zijn kant ervaring opgedaan met het introduceren ervan in Franse woonzorgcentra. Daar stelde Simon Erkes vast dat de methode werkt. Intussen heeft hij hier in België samen met zijn team al een 100-tal opleidingssessies georganiseerd voor het personeel van woonzorgcentra of diensten geriatrie in ziekenhuizen. "We pakken niet uit met kant-en-klare oplossingen: we sensibiliseren het personeel voor een andere werkwijze, reiken technieken en tools aan, zetten mensen ertoe aan anders naar hun taak te kijken. Misschien is het gehoor het niet altijd met ons eens, maar dat geeft niet. Het belangrijkste is dat ervaringen en werkwijzen herbekeken worden." Simon Erkes is er zich van bewust dat het niet altijd gemakkelijk is van werkwijze te veranderen in een sector die nu bijwijlen al niet meer weet van welk hout pijlen te maken. "Van werkwijze veranderen kan een hele uitdaging zijn, ook al omdat de financiering van het werk moet worden aangepast. Maar de nieuwe werkwijze kan gunstige effecten hebben, zoals minder personeelsverval en minder werkverzuim, omdat het personeel erdoor gemotiveerd wordt en meer voldoening in het werk schept." De methode 'Montessori senior' beoogt zowel de zorgverleners als de bewoners van hun aangeleerd gevoel van machteloosheid af te helpen. Mensen hebben soms iets te vaak gehoord 'dat ze er niets aan kunnen doen' en gaan zich daarnaar gedragen.