...

Dat de twee broers, afkomstig uit Cyrrhus in Zuidwest-Turkije, als patroonheiligen van artsen, apothekers en andere beroepen fungeren*, heeft uiteraard alles te maken met de christelijke legenden rond hun figuur. Cosmas en Damianus worden vaak afgebeeld met een glazen fles of macula (de zogenaamde piskijker, om op basis van de urine van de patiënt ziektebeelden te kunnen bepalen) annex vijzel en spatel, legt de voorzitter uit. En die attributen verwijzen naar het feit dat ze in de medische professie actief waren. Dat de cultus van Cosmas en Damianus vooral in Zuid-Europa leeft, illustreert Romain Van Hautekerke aan de hand van een boek uit Italië. "Kijk, hier staan ze afgebeeld tijdens een operatie van een patiënt die aan gangreen lijdt. Zijn ene, geamputeerde been wordt 'vervangen' door het been van een Moor." De broers-geneesheren worden in de oosterse liturgie trouwens ook de 'heilige geldlozen' genoemd, omdat ze naar verluidt hun diensten gratis aanboden. Dit soort voorstellingen zijn niet meteen bekend in de Lage Landen, maar de voorzitter verwijst wel naar beelden van Cosmas en Damianus die in Leuven te vinden zijn. Uit een inventaris van de Sint-Pieterskerk blijkt alvast dat er tot aan de Franse Revolutie een kapel aan hen was gewijd. "Ook in Groningen (in de Martinikerk, EB) vind je een fresco van de heiligen. Mogelijk heeft dat te maken met een stormvloed die tweemaal, op het einde van de 15de en begin 16de eeuw, delen van Noord-Duitsland, Nederland en België heeft overspoeld en die als de Cosmas- en Damianusvloed bekend staat." "Met deze eerste aanzetten hopen we onze leden te prikkelen om mee op zoek te gaan naar meer sporen en verwijzingen naar onze patroonheiligen. Er moet beslist meer te vinden zijn, en niet alleen kapelletjes of afbeeldingen in kerken ten lande. Maar we zijn er ons evenzeer van bewust dat er mogelijk al zaken verdwenen zijn." Toch heeft de Kring goede hoop dat deze inventaris, mede door de inbreng van een wetenschappelijk medewerkster van het Sint-Janshospitaal en mede-bestuurslid van de Geschiedkundige Kring, met succes kan worden afgerond. "We zijn ook in contact gekomen met professor Hans Geybels van de Faculteit Theologie in Leuven. In zijn archief over volksgeloof in onze contreien zit naar verluidt ook heel wat bruikbaar materiaal: processies, kerkvondsten en dergelijke." "We hebben onze zoektocht pas gestart, de oproep is recent gelanceerd. Het zou mooi zijn als we het resultaat van onze opzoekingen en bevindingen zouden kunnen presenteren tegen 26 september, de naamdag van Cosmas en Damianus", stelt Romain Van Hautekerke. Een speciaal themanummer in het Bulletin van de Geschiedkundige Kring ligt met andere woorden in het verschiet. En die iconografie in wording vult beslist een lacune in de kennis over de patroonheiligen. We nemen de gelegenheid graag te baat om met apotheker Romain Van Hautekerke wat dieper in te gaan op het werk van de Beneluxkring voor de Geschiedenis van de Pharmacie. "Onze vereniging is gesticht in 1950 en moet je kaderen in het licht van de Europese gedachte die na Wereldoorlog II opgang maakte. Vergeet ook niet: de Benelux was het eerste transnationale samenwerkingsverband, voor er sprake was van de EGKS en het Europa van de Zes. Onze Geschiedkundige Kring heeft zich meteen op Beneluxniveau georganiseerd, al hebben doorheen de jaren de werkzaamheden van de Vlaams-Nederlandse en Franstalige afdelingen zich afzonderlijk ontwikkeld." Tijdens de afgelopen decennia blijkt de Kring trouwens een indrukwekkende verzameling farmaceutisch en medisch erfgoed te hebben bijeengebracht, krijg ik te horen. Die collectie bevindt zich op Urk, aan het boorden van het IJsselmeer in Noord-Nederland, maar is helaas niet toegankelijk (tenzij voor onderzoekers). "De keuze voor Urk is vooral ingegeven door praktische redenen: daar hebben we de ruimte om al dat materiaal te stockeren. Want, alhoewel onze collectie waardevol is, is de primaire functie bewaren." Het gegeven ontlokt spontaan de vraag: waar presenteert men dan wel een mooie inventaris van de apothekersprofessie? Romain Van Hautekerke debiteert voor de vuist weg een handvol museumsuggesties. "In het Sint-Janshospitaal in Brugge hebben ze een mooie collectie. Helemaal aan de andere kant van het land, in Maaseik, loont het Apotheekmuseum op de Markt zeker ook de moeite. Nog publiekelijk toegankelijk is het Hôpital à la Rose in Lessines. Vergeet ook niet de verzameling van Koninklijke Apothekersvereniging KAVA in Antwerpen. En dan zijn er nog de talloze privéverzamelingen die collega's hebben opgebouwd: van farmacopees, vijzels, majolica's of publicitaire borden." Wat dat laatste betreft: ook onze gesprekspartner toont zich een gedreven verzamelaar met een brede interesse, ook trouwens in de lokale geschiedenis. "Toen ik hier op de Markt van Temse in de jaren 1970 de apotheek heb overgenomen, heb ik me meteen geëngageerd in het gemeentemuseum. Daar organiseren we geregeld tentoonstellingen, onder meer over de impact van wijlen de Boelwerf, maar evengoed over lokale ambachten zoals wissen en jute. Wist je trouwens dat hier een Galloromeinse pottenbakkersoven is blootgelegd op de Markt?" Alhoewel zijn zoon intussen de apotheek heeft overgenomen, blijft Romain Van Hautekerke deeltijds actief in de officina. "Dat sociale contact blijft toch een belangrijk aspect van ons beroep. Ik vind het fijn om op die manier betrokken te blijven. Maar nu heb ik 's namiddags tijd en ruimte voor andere boeiende zaken, zoals onder meer de Geschiedkundige Kring."