Een vruchtgebruik... in de breedste zin van het woord!

Ooit waren ze zo hoog als successierechten, maar de schenkbelasting werd in 2004 drastisch verlaagd. Het doel was om het geld van familievermogens te doen circuleren om de economie te ondersteunen. Had de maatregel het gewenste effect? Minstens gedeeltelijk, zo lijkt. Wat zeker is, is dat de Belgen al snel het belang van de maatregel begrepen, vooral omdat die, nadat het alleen roerende goederen betrof, uitgebreid werd naar onroerend goed, maar met minder voordelige tarieven. Met een belasting van slechts 3,3% (in Wallonië) of 3% (in Brussel en Vlaanderen) op effecten in directe lijn, en tussen echtgenoten en wettelijk samenwonenden, is de besparing aanzienlijk in vergelijking met de belasting bij overlijden. Een schenking van 250.000 euro zal dus worden verminderd met 8.250 of 7.500 euro aan schenkingsrechten, tegen respectievelijk 26.625 en 25.750 euro in geval van erfenis.Het is uiteraard mogelijk om nog minder te betalen, namelijk niets, door middel van een hand tot hand schenking. Als de bij een notaris geregistreerde schenking zo wordt toegepast, dan kan men de drie noodlottige jaren vermijden die volgen op de schenking. Bovendien blijft het vruchtgebruik behouden wat grote garanties kan bieden. Geen wonder dat bijna 90% van de schenkingen tussen ouders en kinderen schenkingen met vruchtgebruik betreft.Het basisprincipe van de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik is eenvoudig: de naakte eigendom van een gebouw of een effectenportefeuille wordt overgedragen met behoud van de vruchten (inkomsten) die door dit erfgoed worden gegenereerd: huur, coupons, dividenden, etc. Als ouders naar een woon-zorgcentrum gaan en het huis overlaten (naakte eigendom) aan hun kinderen, kunnen ze het huis verhuren en de huur innen. Maar twee aspecten van de schenking zijn echter relatief onbekend.Enerzijds het feit dat de schenker grotendeels de controle behoudt over zijn vermogen, op voorwaarde dat er een 'universaliteitsclausule' in de akte staat: hij kan zijn portefeuille van aandelen, fondsen of obligaties, doorverkopen... om terug te kopen. Het is duidelijk dat er geen sprake is van het verkopen en innen van de som: gegeven is gegeven; terugnemen is stelen, zo wil een populair gezegde. Geld uit een verkoop kan in elk geval alleen op een voor dit doel geopende rekening worden gestort en niet op de rekening van de schenker. De financiële instelling die de transacties uitvoert, moet de begunstigden daarvan op de hoogte brengen, meestal de kinderen van de schenker.Iets anders waar mensen vaak niet van op de hoogte zijn, zijn de verschillende beschermingsclausules van schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik. Wat als het grootste deel van de portefeuille geen dividend ontvangt? De schenker kan een 'reservewiel' voorzien, een minimaal inkomen dat hij in geval van nood kan eisen. Het spreekt voor zich dat het eventuele supplement dan uit de portemonnee wordt gehaald en niet uit de zak van de begunstigden, omdat gegeven nu eenmaal gegeven is... Het gevolg van een schenking kan niet de verarming van de naakte eigenaars zijn. De schenking kan ook voorzien in onderhoudskosten om te voldoen aan de behoeften van de vruchtgebruiker in geval van grote problemen.Nog een weinig bekend aspect: de mogelijke complicaties bij een schenking van onroerend goed. Bijna alle kosten, zelfs die van grote werken, blijven ten koste van de vruchtgebruiker, waarschuwt een notaris: het regime is absoluut niet hetzelfde als dat van de huurovereenkomst. Een nieuwe wet zal het een en ander verduidelijken, in principe in de herfst van 2021.En we moeten ook wijzen op een heuse valstrik waarmee schenkers kunnen geconfronteerd worden bij de herverkoop van een gebouw. Het is misschien de beste oplossing voor een woning die een grondige renovatie nodig heeft, maar dan wel op voorwaarde dat u een andere woning koopt of het bedrag in effecten investeert, zodat de vruchtgebruikers een inkomen blijven ontvangen. Het probleem is dat ouders die oplossing niet kunnen opleggen. Hun kinderen kunnen inderdaad eisen dat de aldus verkregen som wordt verdeeld. Het aandeel van de ouders wordt gereduceerd tot de waarde van het vruchtgebruik dat ook afhankelijk is van de leeftijd. Als ze bijvoorbeeld 80 jaar oud zijn, krijgen ze niet meer dan ongeveer een tiende van het totaal. In dit specifieke geval zal de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik dus niet hebben verhinderd dat de schenkers gepluimd worden tenzij er een 'keuzeclausule' is. Als het om onroerend goed gaat, moet een schenking nauwkeurig worden onderzocht, zoveel is zeker.Vrije beschikking over de helft van uw vermogen, dat was het meest gemediatiseerde element van de hervorming van het burgerlijk erfrecht die van kracht werd op 1 september 2018. Het nieuw erfrecht voorziet in vrije beschikking over de helft van uw vermogen; voordien was dat slechts een vierde. De nieuwe wet biedt veel meer vrijheid, zo werd gesteld. Maar dat is niet op elk gebied het geval.Voor schenkingen is er soms minder vrijheid. Vergeet ook niet dat die vandaag automatisch worden geïndexeerd. Het is logisch en rechtvaardig: vandaag 100.000 euro ontvangen is niet hetzelfde als twintig jaar geleden 100.000 euro krijgen. In werkelijkheid waren de meeste schenkingen al geïndexeerd, maar er konden nog altijd afwijkingen zijn die tot oneerlijke situaties leidden, wat vandaag niet langer mogelijk is. Men kan niet meer van de indexering afwijken, zelfs niet voor een goed doel, onderstreept een notaris. Ouders die onroerend goed aan een kind en aandelen aan een ander kind schenken, konden voorheen voorzien in ofwel beperkingen op indexering ofwel een correctiemechanisme in het geval van een crash op de aandelenmarkt of op de vastgoedmarkt. Als het gebouw of de effecten plotseling hun waarde verloren aan de vooravond van het overlijden van de ouders, dan kon het fout lopen voor het ene kind: die werd verondersteld evenveel te hebben ontvangen als het andere kind terwijl hij net een hoop verlies leed.Een bankier haalt een ander voorbeeld aan. Een echtpaar heeft uitstekende relaties met twee van hun kinderen, maar helemaal niet met het derde kind. De ouders hebben de eerste twee dus bevoordeeld door al verschillende schenkingen te doen. Ze zijn verheugd te vernemen dat hun beschikbare aandeel vandaag de helft van hun patrimonium bedraagt (aangezien ze drie kinderen hebben, was het voorheen slechts een vierde): ze zijn dus in staat om de 'lieve' kinderen meer te bevoordelen, waardoor het aandeel van het derde kind slinkt. In werkelijkheid zal dit niet noodzakelijk het geval zijn vanwege de indexering. De waarde van de reeds gemaakte schenkingen zal in de loop van de tijd toenemen en, als de ouders nog lang leven, dan kan het zijn dat de eerder gedane schenkingen op de dag van hun overlijden eindigen met het maximum dat ze kunnen krijgen. Of nog iets meer, in welk geval de eerste twee kinderen het derde moeten 'vergoeden'.Een derde voorbeeld wordt aangehaald door een notaris: "Stel dat een van uw kinderen in de problemen zit. Je geeft hem een thuis, maar je behoudt het vruchtgebruik omdat je bang bent dat hij het zal verkopen of dat het in beslag zal worden genomen. Je geeft hetzelfde aan je andere kinderen, maar zonder vruchtgebruik. Vroeger kon je bepalen dat het ene kind geen verantwoording hoefde af te leggen aan andere kinderen. Vandaag is dat niet meer mogelijk: bij een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik moet het kind de waarde op de dag van het overlijden melden. Maar de andere kinderen moeten de geïndexeerde waarde rapporteren. Je kunt dus niet langer in je testament zeggen dat je geen onderscheid wilt maken tussen je kinderen." Voor dergelijke belangrijke zaken is er duidelijk geen sprake van handelen zonder het advies van de notaris en eventueel de specialist van de eigen privébank.