Hoe verbeter je kwaliteit en gebruik van geneesmiddelen?

In september startte de FIP haar virtuele congres met de bekroning van het APB-programma voor kwaliteitscontrole van magistrale bereidingen en van het project over therapietrouw van de Spaanse collega's. De twee laureaten van die Award of Pharmacy Practice Improvement Programme stelden hun projecten op 13 oktober voor tijdens een webinar over de kwaliteit en het gebruik van geneesmiddelen. Magistrale bereidingen vormen historisch bekeken de kern van het werk van een apotheker, maar worden soms beschouwd als voorbijgestreefd. APB-voorzitter Lieven Zwaenepoel is evenwel van mening dat "we ons dit decennium zullen herinneren als dat van de wedergeboorte van de erkenning van het geneesmiddel dat de apotheker bereidt als antwoord op de noden van de maatschappij". Hij denkt dan met name aan nieuwe galenische vormen zoals bioafbreekbare orale coatings, 3D-printing of het gebruik van farmacogenetische gegevens om doseringen te individualiseren. Wetenschappelijk directeur van de APB Jan Saevels stelde het Kwaliteitsprogramma Bereidingen voor. De APB lanceerde dat in 2017 in samenwerking met het FAGG, Ophaco en de BVZA. Eén apotheek op de vijf in ons land heeft al aan het programma deelgenomen. Dat gebeurt op vrijwillige basis. Voor elke cyclus (tien per jaar) wordt een 100-tal officina- en ziekenhuisapotheken doorgelicht. De controle heeft betrekking op de verpakking, het etiket en de conformiteit van de gevraagde bereiding. De deelnemers krijgen individuele feedback en opvolging in geval van non-conformiteit. De globale resultaten worden anoniem gepubliceerd, wat een aanzienlijke impact heeft op de sensibilisering voor deze problematiek en op de verbetering van de kwaliteit, zelfs voor de apothekers die niet hebben deelgenomen. Voor een aantal bereidingen zijn de resultaten goed, bij andere is tot een derde ondergedoseerd of niet conform. Jan Saevels gaf het voorbeeld van capsules hydrocortisone 20 mg die deel uit maakten van de oefeningen in 2017 en waarvan na analyse een systematische onderdosering bleek. Die vaststellingen leidden tot een optimisering van het bereidingsprotocol en tot een toename van het aantal conforme bereidingen, van 62% in 2017 naar 92% na dezelfde oefening in 2019. "Dit programma dat in 2017 van start ging, is anno 2020 volgroeid. Het verbetert de kwaliteit op het niveau van de apotheek, én ook daarbuiten dank zij betere bereidingsprotocollen. De kwaliteit van de procedure garanderen in de apotheek, in de nabijheid van de patiënt, is zeker en vast pertinent", besloot Jan Saevels. De tweede laureate, Tamara Peiro Zorrilla (General Pharmaceutical Council of Spain), stelde tijdens het FIP Virtual 2020-congres AdherenciaMED voor, een service aangaande therapietrouw in de apotheek waarbij de apotheker actief samenwerkt met de patiënt opdat die de richtlijnen inzake het gebruik van geneesmiddelen en de leef- en eetstijlregels zou opvolgen. De dienst werd ingevoerd in drie fases in de loop van 2017-2018: een proefperiode (twee maanden), een studie van de klinische, economische en psychologische impact (zes maanden) en een implementatiefase (zes maanden). Aan de impactstudie namen 138 apothekers, 98 apotheken en 1.186 patiënten behandeld voor hypertensie (42%), COPD (25%) of astma (33%) deel. Het ging om een gerandomiseerde controlestudie in de apotheek met een interventiegroep (die van de nieuwe service kon genieten) en een controlegroep (die de gebruikelijke farmaceutische zorg kreeg). Een 'change manager' begeleidde de deelnemende apothekers. De therapietrouw werd beoordeeld aan de hand van de Morisky-vragenlijst met vier vragen (vergeet u soms een geneesmiddel in te nemen?, kan u zich soms moeilijk herinneren dat u uw geneesmiddel moet innemen?, als u zich beter voelt, stopt u dan soms met de inname van uw medicatie? als u zich slecht voelt als u een geneesmiddel inneemt, stopt u dan soms met de inname?). In functie van de al dan niet intentionele aard van de antwoorden, kreeg elke deelnemer een aangepaste strategie met motivatie, informatie en advies. Wat is gebleken? In de interventiegroep nam de therapietrouw toe met 50%, tegenover 20% in de controlegroep. Er was een significante verhoging van het percentage patiënten met een correcte inhalatietechniek (astma +40,7%, COPD +38,6%), een significante toename met 30% van de patiënten bij wie de astma onder controle was (COPD +22%, hypertensie +13%) en een verbetering met minstens vijf punten van de patiëntgerapporteerde levenskwaliteit (meestal bij de astmapatiënten). De onderzoekers hebben ten slotte aangetoond dat de service kostenefficiënt is (753 euro/qaly) en dat voor elke geïnvesteerde euro er binnen de zes maanden per patiënt 38 euro winst werd behaald. "Deze dienst kost 4,25 euro/patiënt/maand. We stellen daarom een verloning voor van 5,5 euro/patiënt/maand", zei de Spaanse apothekeres. De implementatiefase had betrekking op 127 apothekers, 90 apotheken en 850 patiënten (51% hypertensie, 27% astma, 22% COPD). Drie kwart van de apothekers implementeerde de service volledig binnen de zes maanden (voor ongeveer zeven patiënten). Tijdens die periode bezocht een change manager de apotheken om te adviseren en individuele strategieën uit te werken, de behoeften te analyseren en de factoren te identificeren die de implementatie in de weg stonden en vergemakkelijkten. Bij aanvang van deze fase waren 65% van de patiënten therapietrouw - na zes maanden was dat 88%. De klinische en psychologische resultaten van de impactstudie werden bevestigd. De change managers bleken de sleutel te zijn voor het implementeren van de dienst: ze legden in zes maanden tijd 506 bezoeken af en ruimden 75% van de vastgestelde hindernissen uit de weg. Dit project toont aan dat een interventie geleid door een apotheker gunstig is voor de therapietrouw, de klinische resultaten en de levenskwaliteit bij patiënten met hypertensie, astma en COPD. "Het welslagen van dit project is te danken aan de change managers, een gestructureerd protocol en de registratie van de gegevens. Moeilijkheden die we ondervonden, waren de stap van theorie naar praktijk en het gebrek aan vorming aangaande het promoten van een gedragswijziging in de apothekersopleiding", besluit Tamara Peiro Zorrilla.