'Ik zet mijn ervaring als apotheker graag in voor humanitaire hulp'

Het begon allemaal met een sms op 11 februari: B-FAST (Belgian First Aid & Support Team), de Belgische interventie- structuur die noodhulp biedt bij rampen, wilde weten of Marie Deffense beschikbaar was voor een eventueel vertrek naar Turkije, dat net was opgeschrikt door twee heel krachtige aardbevingen. De tol was hoog (meer dan 50.000 doden, bijna 100.000 gewonden en een miljoen daklozen) en de Turkse autoriteiten vroegen om internationale hulp. België bood een veldhospitaal EMT-2 (Emergency Medical Team Type 2) aan met een oppervlakte ter grootte van een voetbalveld, en een team van vrijwilligers. Al het materiaal werd ingevlogen met defensievliegtuigen vanaf de militaire luchthaven van Melsbroek. Daar vertrok Marie Deffense op donderdag 16 februari richting Turkije. "Zodra B-FAST bevestigt dat we in de missie zijn opgenomen, hebben we 48 uur om operationeel te zijn en vertrekken we voor een periode van tien dagen. Ik moest mijn werkgevers informeren, hun toestemming vragen om te vertrekken en het werk reorganiseren", zegt de apotheker die deeltijds werkt in een apotheek in Mont-sur-Marchienne en deeltijds in de apotheek van het CHU Namen, site Mont-Godinne. Tijd en aandacht besteden aan anderen is niet nieuw voor Marie Deffense, die al twee jaar vrijwilligerswerk doet voor Dokters van de Wereld in Brussel. Toen ze zag dat de Belgische regering een humanitaire hulpgroep had opgericht, besloot ze zich aan te melden en in Antwerpen een opleidingsprogramma te volgen, zodat ze klaar zou zijn als het zover was. "Wanneer er ergens een natuurramp is - B-FAST gaat nooit naar landen waar gewapende conflicten plaatsvinden - en het land in kwestie om hulp vraagt, wordt er een team samengesteld. In 2016 werd ik gevraagd om naar Haïti te gaan, maar uiteindelijk ging dat niet door. Dit was de eerste keer dat ik bij dit soort missies betrokken was." Op 16 februari landde het vrachtvliegtuig op de Amerikaanse basis in Adana, ongeveer 180 km van Kirikhan in de provincie Hatay, waar het B-FAST veldhospitaal werd opgezet op een terrein naast het plaatselijke ziekenhuis dat buiten werking was gesteld. "We brachten de nacht door op de militaire basis en vertrokken de volgende dag. Toen de eerste vrijwilligers van de missie aankwamen, rond 9 februari, waren de wegen in een verschrikkelijke staat, het kostte hen bijna acht uur om de reis te maken. Inmiddels werden de gaten in de weg opgevuld en deed onze groep er slechts 3,5 uur over." "De eerste 150 kilometer zie je het klassieke Turkse landschap, met olijf- en citrusboomgaarden, en dan, hoe dichter je bij Kirikhan komt, hoe meer dorpen je ziet waar de gebouwen nog overeind staan, maar scheef en vol gaten, en waar mensen in tenten voor hun huizen slapen. Het is heel confronterend..." In Kirikhan bestaat het door de Belgen opgezette veldhospitaal uit een spoedafdeling, algemene consultaties, een röntgenafdeling, een operatiekamer, een apotheek en een afdeling 'moeder en kind'. En niet te vergeten, de technische middelen (elektriciteitsgeneratoren, waterzuivering, tanks, keuken, enz.) en tenten voor de leden van het B-FAST team. Het ziekenhuis werkte 24 uur per dag gedurende 22 dagen, tussen 16 februari en 9 maart, toen het aan Turkije werd overgedragen. Er werden 3.500 patiënten behandeld. "Het doel van B-FAST was om ongeveer 100 mensen per dag te kunnen zien, en we hebben dat doel overtroffen: we zagen gemiddeld 159 mensen per dag. Bijna een derde van de patiënten waren kinderen en er waren acht geboortes", aldus Marie Deffense. "Ik was er van 16 tot 26 februari, voor het eerste deel van de missie, het opzetten van het ziekenhuis, de tenten, enz. Het idee was om de apotheek zo te organiseren dat die zo snel mogelijk operationeel zou zijn. We waren met z'n tweeën om het te regelen, ik werd vergezeld door een apotheker van Defensie die ook op haar eerste missie was. De eerste fase bestond uit het sorteren van de voorraden geneesmiddelen en middelen, ontvangen van Defensie en gekocht door B-FAST in België. Vervolgens hebben we de apparatuur op alle afdelingen geïnstalleerd: operatiekamer, intensive care, gynaecologische afdeling, spoedeisende hulp, twee ziekenhuizen met tien bedden, poliklinieken voor kleine trauma's, enz." "We hadden dus een voorraad van Defensie en een van B-FAST en we konden om de twee dagen bijbestellen. Desondanks had ik verschillende keren hulp nodig om producten te gaan halen buiten ons ziekenhuis, in een apotheek in de stad (met gevaarlijk gebarsten muren). Dat was bijvoorbeeld het geval voor een uitbraak van schurft waarvoor we geen behandeling hadden." Van de ongeveer 100 mensen die het B-FAST-team vormden, was de helft zorgverstrekker: chirurgen, intensivisten, kinderartsen, gynaecologen, spoedartsen, verpleegkundigen en de twee apothekers. "Er stond een triageteam bij de ingang, met vertalers. We ontvingen de mensen, stelden een eerste diagnose en stuurden ze vervolgens door naar het spreekuur, de spoed of de operatiekamer." Veel patiënten hadden open breuken en waren sinds de aardbeving niet meer behandeld. "Ze kwamen aan met geïmproviseerde verbanden, we moesten veel wonden debrideren ook omdat sommige mensen zichzelf hadden dichtgenaaid. Er waren nogal wat amputaties. Omdat het erg koud was, hadden veel mensen last van luchtweginfecties of een erg droge huid." Eén geval trof Marie Deffense bijzonder, dat van een klein meisje wiens arm en voet door een betonblok waren verbrijzeld: "Ik zie haar nog glimlachend aankomen, met een arm die levenloos naar beneden hing... We hebben haar tenen moeten amputeren, maar als ze eerder was aangekomen, hadden we haar arm misschien kunnen redden. Hoe zal haar leven er later uitzien? Dat vraag ik me niet zelden af." Ter plaatse maakte het Belgische team nog een aardbeving van 6,5 mee (die van 6 februari had een waarde van 7,6 bereikt). "We voelden het, ook al beseften we niet meteen wat het was. Op dat moment waren degenen die de eerste aardbeving hadden meegemaakt in paniek en gebouwen die min of meer weerstand hadden geboden, vielen om. Het ziekenhuis tegenover het onze werd volledig onbruikbaar. Naïef had ik niet gedacht dat er nog een aardbeving zou kunnen plaatshebben. Het was wel zo dat we de plaats pas begonnen te ontdekken, we beseften dat het een intens seismisch gebied is en dat het elke dag beweegt, de seismograaf schommelt altijd op 3-4... We zagen de omvang van de ramp, grote open gebouwen, wegen die verplaatst zijn... Je moet het zien om het te kunnen geloven..." Toen ze in Kirikhan aankwam, was er voor de inwoners nog tijd om te verhuizen: "De meeste mensen die de stad konden verlaten, waren vertrokken om zich bij hun familie in andere regio's te voegen. De Turkse staat had op het veld naast ons huis voorlopige tenten opgezet voor de mensen die daar verbleven, maar die werden verwarmd met gas en er was een risico op CO-vergiftiging. Bovendien was er niet genoeg plaats voor iedereen. Het vroor 's nachts, de temperatuur daalde tot -5°, en steeg overdag tot 15°. Op deze plek zijn er besneeuwde bergen; de Syrische grens ligt op 20 km afstand... Het was surrealistisch." "Wat ook ontroerend is, is om te zien dat veel mensen uit de regio's die niet getroffen werden met voedsel kwamen aandraven voor de slachtoffers, de solidariteit was indrukwekkend." De vrijwilligers die aan deze missies deelnemen, krijgen psychologische ondersteuning; een FOD-psycholoog was ter plaatse en is ook na thuiskomst nog beschikbaar als dat nodig is. "In feite gaan we, als we daar zijn, om doeltreffend te zijn in de robotmodus. Er zijn zoveel dingen te doen dat we niet stilstaan. Iedereen werkt met dezelfde logica, met hetzelfde doel, met een ongelooflijke synergie. En je schiet snel goed op met de teamleden. Het is pas wanneer we terugkeerden naar België dat we beseften wat we allemaal hebben meegemaakt. Alleen al het feit dat we terug naar huis gaan, de daling van de adrenaline, terwijl we 24 uur per dag in de weer waren: in de apotheek werkten we van acht uur 's ochtends tot elf uur 's avonds, maar we hadden een telefoon, zodat we altijd bereikbaar waren tijdens wachten." "Vandaag hebben we een WhatsApp-groep om in contact te blijven met elkaar. Voor velen was er een terugslag waarbij je je een beetje verloren voelt, met beelden en gevoelens die telkens weer terugkomen. Toen ik weer thuis was en bijvoorbeeld hoorde dat het hard had geregend, stelde ik me meteen de toestand voor van de tenten en het land. Dan besef je dat je blij mag zijn dat je in België leeft. Dat gezegd zijnde, als je je hiervoor opgeeft, is het omdat je wil deelnemen aan dit soort missies, je weet waar je aan begint." "Het was een verrijkende ervaring, op alle niveaus. Allereerst op menselijk en professioneel vlak, want je ontmoet veel mensen uit alle landen. Het is spannend om artsen en verpleegkundigen uit verschillende ziekenhuizen en met verschillende profielen te ontmoeten. Het is geweldig om je ervaring als apotheker in te zetten voor een bijzonder humanitair doel. Maar ik ben me er wel van bewust dat er na ons vertrek nog jaren werk aan de winkel is." De apotheker is ook blij dat ze deel heeft kunnen uitmaken van een werkelijk buitengewone prestatie: "Een ziekenhuis opgezet in drie dagen! Alle logistiek zien, hoe het georganiseerd wordt, eraan deelnemen en er in werken, het is allemaal behoorlijk indrukwekkend. Het was ook de eerste keer dat ik vertrok in een militair vliegtuig, vanaf een militaire luchthaven. Ik droomde niet echt van dit soort dingen, ik bevond me in een voor mij tamelijk onbekende omgeving." Tot slot was ze bijzonder ontroerd door de ontvangst die ze kreeg: "De mensen lijden en toch slagen ze erin te blijven glimlachen. Het is ontroerend. Ze zijn dankbaar. Ik weet niet of we in Europa zo nederig zouden zijn." Als ze nog eens wordt opgeroepen, verzekert Marie Deffense dat ze binnen de 48 uur klaar zal staan om te vertrekken. Voorlopig gaat ze weer aan de slag in de apotheek in Charleroi en in de ziekenhuisapotheek van Namen, met het oog op haar tweede universitaire diploma voeding, dat ze in Parijs zal behalen...