LASA-geneesmiddelen: informeren, sensibiliseren, signaleren

Het voorschrijven of afleveren van ceftriaxon in plaats cefepime, ampullen magnesiumchloride in plaats van magnesiumsulfaat, verwarring tussen verschillende doseringen in gelijkaardige verpakkingen: Look-Alike (LA) of Sound-Alike (SA) geneesmiddelen zijn producten die er gelijkaardig uitzien of klinken. Dat kan tot verwarring leiden en daarom worden de geneesmiddelen beschouwd als hoog-risicomedicatie. Incidenten met LASA-geneesmiddelen behoren volgens het ISMP (Institute for Safe Medication Practices) tot de vijf belangrijkste medicatiefouten. De FOD Volksgezondheid, Cel Kwaliteit en Patiëntveiligheid, richtte in 2018 een werkgroep op voor interdisciplinair overleg om de problematiek in kaart te brengen en verbeteracties uit te werken. Dat gebeurde met medewerkers van het FAGG, de nationale en regionale verenigingen van ziekenhuisapothekers (BVZA, VZA, AFPHB), de beroepsorganisaties van officina-apothekers (APB, Ophaco), de farmaceutische industrie (Medaxes, pharma.be), ziekenhuisorganisaties (Zorgnet Icuro; Unessa), organisaties van artsen (Bvas-Absym, VBS/GBS), het PAQS, verpleegkundigenorganisaties (FNBV, UGIB/AUVB, ACN) en patiëntenorganisaties (VPP, LUSS). "We werden gemotiveerd door twee dingen: geneesmiddelen geven aanleiding tot veel fouten, vooral tot hoogrisico fouten, waaronder die met LASA-geneesmiddelen. En de Cel Kwaliteit en Patiëntveiligheid werkt al geruime tijd samen met ziekenhuizen om projecten op te zetten rond de kwaliteit en de veiligheid van de zorg en de patiënten. In het tweede meerjarenplan is een van de thema's risicovolle geneesmiddelen en bij accreditatieprocedures blijkt dat ziekenhuizen werk maken van geneesmiddelenveiligheid. Met andere woorden: ziekenhuizen voerden goede praktijken in om dit soort fouten te voorkomen", zegt Harun Yaras van de FOD Volksgezondheid. Na een contact met de Nationale Vereniging van Ziekenhuisapothekers die op de fouten met geneesmiddelen in ziekenhuizen wees en duidelijk maakte dat ze het onderwerp wilden aankaartten met de industrie, het FAGG en andere betrokkenen, besloot de FOD Volksgezondheid om de verschillende partners samen te brengen voor een stand van zaken. "Onze vergaderingen begonnen in juli 2018. We stelden vast dat er bij alle partners een groot gebrek aan kennis is over de problematiek. Firma's zijn bijvoorbeeld wel op de hoogte van een aantal incidenten, maar ze hebben geen globaal zicht op de problematiek. Het FAGG wijst op het bestaan van een e-mailadres (medication-errors@afmps.be) waar fouten gemeld kunnen worden, maar niet iedereen bleek op de hoogte te zijn van het bestaan van dat adres", zegt Irène Vanden Bremt van de FOD Volksgezondheid. "We wilden dat de mensen die de geneesmiddelen toedienen, praten met degenen die ze produceren", zegt Harun Yaras. "We constateerden dat sommige farmaceutische bedrijven zich niet bewust zijn van de problemen. Omdat er niet veel meldingen van incidenten zijn, zijn ze niet in paniek wanneer er een voorval is, terwijl het er in werkelijkheid veel kunnen zijn. Daarom moet men niet wachten tot er 20 incidenten zijn met hetzelfde product om in te grijpen. Voor bedrijven is dit niet altijd gemakkelijk, omdat er soms een hele productieketen moet worden aangepast. Vandaag worden bedrijven dan ook aangemoedigd om te anticiperen op mogelijke fouten." De samenwerking en het overleg tussen de verschillende partners maakte het mogelijk om moeilijkheden aan te kaarten en leidde al tot een aantal corrigerende maatregelen. Samenspraak en informatie-uitwisseling tussen de verschillende instanties en de zorgverleners werd als noodzakelijk beschouwd. Dat leidde onder meer tot een actualisering van de FAGG-richtlijnen voor etikettering van geneesmiddelen en van de nationale guideline voor naamgeving van geneesmiddelen voor humaan gebruik. Eén van de aanpassingen is het gebruik van Tall man lettering: een deel van de benaming van het geneesmiddel wordt met hoofdletters geschreven, bijvoorbeeld DOPamine. Deze schrijfwijze werd ook overgenomen in de Authentieke Bron Geneesmiddelen (SAM). Verschil in lettertype en -grootte of gebruik maken van kleurendifferentiatie helpt ook. Apothekers wisselen gegevens uit met het FAGG en een meer duurzame integratie van deskundigen of zorgverleners in de bestaande werkgroepen bieden een toegevoegde waarde bij het nemen van beslissingen. Sommige farmaceutische firma's hebben hun verpakkingen al aangepast om fouten te helpen voorkomen. "We moeten vooral de kennis en het bewustmaking vergroten, zowel bij zorgverleners, door het informeren en begeleiden van patiënten, als bij de de industrie. Ten tweede moeten zorgverleners, patiënten en farmaceutische firma's worden aangemoedigd om incidenten en medicatiefouten te melden (onder meer door de verbetering van de meldsystemen). Ten slotte moeten de contactpunten van referentiepersonen inzake geneesmiddelenvigilantie bestendigd en uitgerold worden naar alle sectoren binnen de gezondheidszorg", aldus BeCare. Je zou je kunnen voorstellen dat elektronisch voorschrijven een troef is in de strijd tegen geneesmiddelenfouten, maar het is soms de bron van nieuwe fouten: "Mensen vergeten updates uit te voeren, bijvoorbeeld als de dosis moet worden aangepast. Maar als de softwarebedrijven hun programma's aanpassen rekening houdend met deze fouten, dan kan dat helpen (invoegen van pictogrammen om de aandacht te vestigen op risicovolle geneesmiddelen, Tall Man-letters...)", aldus Harun Yaras. "De melding van de fouten krijgt dan ook meer aandacht", voegt Irène Vanden Bremt toe. "Het FAGG heeft overigens ook ingezien dat er meer bewustwording nodig is om de melding van incidenten en bijwerkingen te stimuleren." "Het idee was eigenlijk om alle actoren in de geneesmiddelenketen te sensibiliseren en uiteindelijk hadden de acties vooral betrekking op communicatie", zo vat Harun Yaras het samen. Er zijn nog acties zoals het artikel in het tijdschrift BeCare waarin het project wordt samengevat, en er komt een follow-up vergadering die volgende zomer moeten plaatsvinden. "Alle partners engageerden zich om hun leden voor te lichten over problemen met LASA-geneesmiddelen. Door de coronacrisis kwam er geen stand van zaken, maar het blijft hoe dan ook een actuele topic."