...

Opiaatoverdosering is de belangrijkste doodsoorzaak bij drugsgebruikers in Europa (78% in 2019). Naloxon, een krachtige opiaatantagonist, is te verkrijgen in een gebruiksklare vorm. Naar schatting kan 80% van de sterfgevallen door een overdosis vermeden worden door tijdig naloxon toe te dienen. Naloxon is doeltreffend en werkt snel. Het enige mogelijke nadeel is het optreden van acute ontwenningsverschijnselen. Naloxon heeft echter geen farmacologisch effect bij mensen die geen opiaten ingenomen hebben. De intranasale vorm is gemakkelijk toe te dienen en kan dus door de meeste mensen worden toegediend, ook mensen zonder enige medische opleiding. Sinds 1970 wordt naloxon in de klinische praktijk gebruikt in Europa, meestal op de spoedafdelingen. In de jaren '90 is Italië een van de eerste landen in Europa geweest die naloxon hebben geschrapt van de lijst van geneesmiddelen die enkel op voorschrift te verkrijgen zijn, en die een programma hebben opgestart om naloxon mee naar huis te nemen (THN, Take-Home Naloxone). Vele landen hebben dat voorbeeld gevolgd. Waar staan we nu, 30 jaar later? Meer dan de helft van de Europese landen beschikt over een THN-programma (in wisselende stadia van regionale tot nationale ontplooiing). In 2020 zijn daar nog 3 landen bijgekomen, namelijk Cyprus, Tsjechië en Portugal. En België nog altijd niet... Obstakels tegen een breder gebruik van naloxon zijn: mensen zonder medische kwalificatie mogen geen injectie geven, een voorschrift is verplicht, en de hoge prijs van TPN. Daarom is het zo belangrijk voorbeelden die werken, te delen en te leren van de ervaring elders in Europa (1). Op de studiedag "Drugs in Brussels" begin 2019 (2) betreurden de sprekers dat naloxon in België enkel te verkrijgen was in injecteerbare vorm (Naloxon B. Braun, 0,4 mg/ml) en enkel op medisch voorschrift en dat het niet wordt terugbetaald. Is de situatie veranderd? "Helaas niet. Wij blijven erop hameren, maar er gebeurt niets", zegt Stéphane Leclercq, directeur van Fedito. In België zijn er twee problemen: "De spray is in België niet te verkrijgen doordat geen enkele farmaceutische firma een aanvraag daartoe heeft ingediend. We hebben contact genomen met de firma Mundipharma, die Nyxoid in de handel brengt, om ze ervan te overtuigen hun product ook in België te verkopen. Er is ook Ventizolve van DNE Pharma. Die laatste firma overweegt om het bij ons in de handel te brengen." Een tweede probleem is dat er geen nationaal plan voor het bestrijden van overdosering bestaat. "De firma's vragen ons of er een plan bestaat. Dat is essentieel voor een vlotte distributie van het product. Het zou beschikbaar moeten zijn in alle brandweerkazernes, politiewagens, bij de huisartsen..." "We werken nu op die twee fronten om gedaan te krijgen dat er een intranasale vorm van naloxon in België beschikbaar wordt gesteld en dat België een nationaal plan voor de aanpak van een overdosis zou opstellen. Met de nieuwe regering zou de nieuwe algemene politieke drugscel van start moeten gaan in januari. We gaan proberen het dossier dan weer op tafel te leggen. De hele kwestie van delegeren van medische en verpleegkundige handelingen is wat delicaat. Met een spray is er echt zeer weinig risico. Het gebeurt maar zelden dat er zo'n fraaie oplossing bestaat voor verslavingsproblemen en het is zeer jammer dat België daar geen werk van maakt", klaagt Stéphane Leclercq. De situatie is nog niet te vergelijken met die in de Verenigde Staten en Canada, maar ook in Europa stijgt het gebruik van opioïde pijnstillers voor de behandeling van pijn en parallel daarmee ook het aantal gevallen van misbruik, intoxicatie en overlijden als gevolg van die geneesmiddelen. In ons land is het aantal Belgen dat een terugbetaald voorschrift voor een opioïde pijnstiller heeft gekregen (buiten ziekenhuisapotheken), tussen 2005 en 2018 nagenoeg verdubbeld volgens de cijfers van Pharma- net: van 573 104 patiënten tot 1 114 750, ongeveer 10% van de bevolking. Het meest voorgeschreven opiaat is tramadol (3). We weten ook dat het aantal fatale overdoses in veel landen wordt onderschat, ook bij ons. Daarom pleiten sommige instanties zoals Fedito voor een bredere verspreiding en beschikbaarheid van naloxon (4). Idealiter zouden drie groepen er toegang toe moeten krijgen: gebruikers en de mensen rondom hen, politie en brandweer en de hulpdiensten. In België "is naloxon niet te verkrijgen voor preventieve doeleinden, dus voor risicogebruikers, maatschappelijke werkers die in contact komen met gebruikers, en op plaatsen waar steriel materiaal kan verkregen worden. Er bestaat evenmin een programma voor distributie van naloxon door peers", betreurt Eurotox. Sinds 2014 raadt de WGO aan mensen die in hun omgeving geconfronteerd kunnen worden met een overdosis, vlotter toegang te geven tot naloxon om de sterfte aan opiaten te verlagen. Frankrijk heeft ervoor gekozen naloxon voor iedereen ter beschikking te stellen en dus niet alleen voor drugsgebruikers, teneinde een vlotte toegang te verzekeren voor patiënten die met opiaten behandeld worden. Alle Franse apotheken mogen specialiteiten op basis van naloxon afleveren zonder voorschrift (5). Een vlotte toegang tot dat antidotum is wenselijk om twee redenen: mensen die (legale of illegale) opiaten gebruiken, bewustmaken van het risico op overdosis (op zichzelf zou dat al moeten volstaan om het aantal gevallen van overdosis te verlagen) en de sterfte aan overdosering verlagen door vroege toediening van naloxon nog voor de komst van de hulpdiensten. Een gelegenheid om wereldwijd jaarlijks duizenden levens te redden.