...

Trots overschouwt dokter Paul Stoffels, Chief Scientific Officer (CSO) bij Johnson & Johnson het parcours dat moet uitmonden in een vaccin tegen covid-19. "Janssen Pharmaceutica is al 30 jaar actief in de virologie. Vroeger maakten we, in de traditie van dokter Paul, een zeer potente chemische molecule aan waarin we het virus probeerden te stoppen. Dat lukte altijd goed voor een therapie, maar het is zeer complex en moeilijk bij preventie", steekt dokter Stoffels van wal. Tien jaar geleden kocht J&J het Nederlandse bedrijf Crucell. "Dat bedrijf was al tien jaar bezig met platformen die toelaten vaccins en antilichamen te maken. Op die platformen begonnen we te werken voor HIV, RSV, ebola, zika,...", blikt de CSO terug. "Het ebola-onderzoek heeft ons heel veel geleerd. Met name hoe heel efficiënt een virus in een vector te brengen. Het gaat om een verkoudheidsvirus en die vector maakten we replication- incompetent - hij veroorzaakt geen infectie meer en vermenigvuldigt zich niet langer." De vector dient om genetisch materiaal - een stukje ebola, HIV of covid... - als vaccin in te spuiten. Het genetisch materiaal wordt geactiveerd in de cellen die het proteïne produceren dat uiteindelijk immuniteit geeft. "Vier maal hebben we met dit vector-based immuunplatform in een diermodel de veiligheid bewezen. Daarna volgde grootschalig klinisch onderzoek", legt Paul Stoffels uit. "Wereldwijd werden 65.000 mensen geïnjecteerd met verschillende vaccins gebaseerd op datzelfde platform. De vector geeft een zeer sterke immuunreactie waardoor vaak één shot, één vaccin, volstaat." Ebola en zika leerden de onderzoekers ook hoe dat snel kan. "In 2014 hebben we samen met Peter Piot in Sierra Leone een groot ebolaproject uitgerold. Daarbij gingen we op zes maanden van het lab naar klinisch onderzoek. Dat onderzoek is afgerond en hopelijk keurt de EMA het ebolavaccin deze zomer goed." Ondertussen startte in Kivu (Congo) en Rwanda een ebolaprogramma bij een hoogrisicopopulatie, respectievelijk een half miljoen en 200.000 mensen. "En ook met het zikavirus in Zuid-Amerika leerden we snel te gaan: op 12 maanden gingen we van een virus naar klinisch onderzoek op mensen." De schaal is nu natuurlijk helemaal anders. De twee miljoen aangemaakte ebolavaccins - op zika werd niet getest omdat de ziekte weg was - verzinken in het niets bij de enorme aantallen vaccins die voor covid nodig zijn. Stoffels: "Nu moeten we nog veel sneller tot een vaccin komen. Bovendien is productie op extreme schaal nodig. We zijn dan ook meteen begonnen. Half januari publiceerden Chinese wetenschappers het genetisch materiaal. Op basis daarvan maakten onze mensen de stukken waarvan we wisten dat ze werken als vaccin. Daarbij konden we terugvallen op Sars-onderzoek van 15 jaar eerder. We wisten al dat de spike-proteïne op het covidvirus een belangrijke target is, waartegen je een antilichaam kan maken. En we waren op de hoogte dat dit ook bruikbaar is om een immuunreactie te creëren die uiteindelijk via een vaccin antilichamen aanmaakt." Van het covid-spike werden twaalf verschillende DNA-constructen gemaakt. Zo werd nagegaan welke het meest actief is in het genereren van immuniteit. Paul Stoffels: "Parallel keken we welke constructen het best produceren. J&J beschikt over een doorheen de jaren aangemaakte ' immortal unit cellijn'. De productiecapaciteit voor vaccins van deze cellijn is spectaculair. Tussen januari en einde maart 2020 werden de constructen en de productiviteit getest. Na selectie schaalden de onderzoekers het beste vaccin op voor manufacturing, preklinische testen, en vanaf 1 september klinische studies op zeer grote schaal." De cellijn van de J&J-fabriek in Leiden is goed voor de aanmaak van 300 miljoen vaccins per jaar. "Op een grote Amerikaanse site is de aanmaak van nog 300 miljoen vaccins mogelijk. Doel is om in 2021, één miljard vaccins ter beschikking te stellen." Uitbreiden doet men nog in Azië en Europa. "In de VS en Europa werken we heel veel samen met Contract Manufacturing Organisations (CMO's) met een bepaalde capaciteit", voegt dokter Stoffels eraan toe. Met andere farmabedrijven worden afspraken gemaakt om capaciteit te delen. Want zelfs één miljard vaccins volstaat natuurlijk niet. Stoffels: "Belangrijk is dat er verschillende vaccins komen. Ook Sanofi, GSK, Pfizer enz. zijn bezig. Wereldwijd testen onderzoekscentra meer dan 150 vaccins uit, maar slechts enkele groepen beschikken in hoogtechnologische biotech plants over voldoende capaciteit. Een biotech fabriek bouwen duurt vier jaar. Wie nu van nul begint, heeft dus minstens vijf jaar nodig om een zekere capaciteit aan vaccins te bereiken." J&J heeft hierin volgens de CSO een voorsprong van acht jaar. "We bekijken nu de wereldwijde capaciteit en de mogelijkheden om ze verder op te drijven in Azië. Een groot probleem is nu wel dat ons hoogtechnologisch personeel in deze gezondheidscrisis moeilijk kan rondreizen. Ze kunnen dus moeilijk ter plaatse gaan om mensen te leren kennen, opleidingen te geven en dies meer." Om het covidonderzoek en de productie te versnellen, besliste J&J einde maart een miljard dollar te investeren. 450 miljoen daarvan komt van de Amerikaanse regering. "Uiteraard willen we onze kosten recupereren maar dit is geen businessmodel. We doen dit niet ' for profit'. J&J bestaat 130 jaar, Janssen 70 jaar. De hele tijd werkten we wereldwijd samen met gezondheidsprofessionals en ziekenhuizen... Als grootste mondiaal gezondheidsbedrijf bieden we in deze crisis onze capaciteit aan. Dit is onze maatschappelijke bijdrage." Omdat snelheid belangrijk is, werkt het farmabedrijf als partner samen met Europa, de FDA, landen en gezondheidssystemen... "Door wereldwijd in elke regio bijkomende capaciteit te creëren, zorgen we ervoor dat er volgend jaar overal vaccins zijn. Door op wereldschaal over voldoende capaciteit te beschikken om iedereen heel snel te kunnen vaccineren, counteren we het 'vaccinnationalisme'." Uiteraard ontslaat dit de gezondheidsautoriteiten er niet van om zelf een strategie uit te dokteren. Voor Stoffels moeten gezondheidsprofessionals en oudere mensen alleszins prioriteit krijgen.